साई बाबा जीवनचरित्र – १९व्या शतकातील रहस्यमय संत

प्रस्तावना

दिव्य व्यक्तिमत्व असलेल्या साईबाबांचे जीवन लाखो लोकांना शिर्डी या ठिकाणी येण्यासाठी प्रेरणा देते. केवळ भारतातूनच नव्हे, तर जगाच्या कानाकोपऱ्यातून लोक साईबाबांचे दर्शन घेण्यासाठी येतात.

त्यामुळे आजही शिर्डी नगरी साईबाबांचे देवत्व आणि सान्निध्य धारण करते. शिर्डी साई मंदिर हे भारतातील एक पवित्र स्थान आहे, जिथे दररोज ६५००० हून अधिक भक्त जगाच्या कानाकोपऱ्यातून शिर्डीला साई बाबांची पूजा आणि दर्शन घेण्यासाठी येतात. रामनवमी सारख्या विशेष प्रसंगी शिर्डीला येणाऱ्या भाविकांची संख्याही जास्त असते.

त्यांच्याबद्दल बरेच तथ्य असे आहेत, ज्याबद्दल बहुतेक लोक अजूनही अज्ञात आहेत. त्यामुळे त्यांचे व्यक्तिमत्त्व मुख्यतः रहस्यमय बनते. त्यांनी दिलेली शिकवण लोकांनी सर्वत्र स्वीकारली. त्यांच्या शिकवणीचा चांगला प्रभाव लोकांच्या जीवनावर साईबाबांचा पडला.

देव एकच असून तो सर्वशक्तिमान आहे.

या धार्मिक विचारांतून त्यांनी हिंदू-मुस्लिम ऐक्य साधले. कारण, साईबाबा धर्म, जात, पंथ यांचा विचार न करता सर्व भक्तांना आशीर्वाद देतात.

त्याचप्रमाणे, त्यांनी आपल्या काळात समाजातील जातीय भेद दूर करण्यात योगदान दिले. ते आपल्या सर्व अनुयायांना नेहमी म्हणायचे,

“सबका मालिक एक!”

याचा अर्थ, सर्व लोकांसाठी देव एकच आहे.

दोन्ही धर्मांची ही काव्यात्मक भाष्ये फार प्रसिद्ध आहेत. त्यांनी आपल्या अनुयायांना सांगितले, “माझ्याकडे (गुरु म्हणून) पहा आणि मी तुम्हाला पाहीन.”

या लाडक्या संताने केवळ भारतातीलच नव्हे, तर जगातही अनेकांवर त्यांचा सकारात्मक प्रभाव टाकला.

साईबाबांचा हा इतिहास त्यांची संपूर्ण तपशीलवार माहिती देईल. त्याचबरोबर, आमच्याकडे त्यांची शेअर करण्यासाठी काही मनोरंजक तथ्ये आहेत. त्यामुळे भविष्यातील संदर्भासाठी हे पृष्ठ बुकमार्क करण्याची मी आपणाला विनंती करतो. तसेच आपणाला सर्व अपडेट्ससाठी मिळाव्यात, त्यासाठी आमच्या फ्री न्यूजलेटरची सदस्यता घेतली असल्याचे खात्री करा.

साईबाबांची पार्श्वभूमी आणि इतिहास

तुम्ही आस्तिक असाल, तर साईबाबांचे हे चरित्र खरोखरच आदर्श आहे. भारतात, शिर्डीच्या साईबाबांना आध्यात्मिक गुरु तसेच एक महान संत मानले जाते. लोक त्यांना भक्तीभावाने “साईनाथ” आणि “साईराम” असेही म्हणतात. काहींच्या मते, साईबाबा हे फकीर होते ज्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य गुरु म्हणून व्यतीत केले.

जन्म

जन्मतारीख आणि ते कुठे जन्मले हे आजतगायत कोणालाच माहीत नाही. त्यांच्या जन्माबाबत अनेक अफवा लोकांमध्ये प्रचलित आहेत. म्हणून, काही लोकांचा असा विश्वास आहे की, त्यांचा जन्म महाराष्ट्रातील एका लहान गावात झाला आणि त्यानंतर एका मुस्लिम फकीराने त्यांचे पालनपोषण केले.

काहींच्या मते, त्यांचा जन्म हिंदू ब्राह्मण कुटुंबात झाला, तर काहींच्या मते त्यांचा जन्म मुस्लिम कुटुंबात झाला. काहींचा असा विश्वास आहे की, त्यांचा जन्म तामिळनाडूमध्ये झाला, तर काहीजण ते महाराष्ट्राचेच असल्याचा दावा करतात.

जन्मस्थानाबद्दल श्रद्धा

असा अंदाज आहे की, साईबाबांचा जन्म शिर्डीत झाला नसला, तरी त्यांचे जन्मस्थान शिर्डीपासून लांब नसावे. साईबाबांना त्यांच्या जन्मस्थानाबद्दल आणि पालकांबद्दल विचारले असता, ते परस्परविरोधी आणि दिशाभूल करणारी उत्तरे देत.

असे म्हटले जाते की, त्यांनी आपल्या सर्वात जवळच्या अनुयायी “म्हाळसापती” यांना त्यांच्या उत्पत्तीबद्दल सांगितले. प्रचलित कथेनुसार, त्यांचा जन्म परभणी जिल्ह्यातील पाथरी गावात एका देशस्त ब्राह्मण कुटुंबात झाला. तसेच, त्याची जन्मतारीख २७ सप्टेंबर १८३७ असावी.

त्यांच्या खऱ्या नावाबद्दल व्यापकपणे स्वीकृत सिद्धांत

“साईधाम चॅरिटेबल ट्रस्ट” च्या शिर्डीच्या वंशावळीच्या संशोधनानुसार, त्यांचे नाव “बाबा हरिभाऊ भुसारी” असल्याचे ठोस पुरावे आहेत. बरेच लोक या सिद्धांताचे समर्थन देखील करतात.

लोकांचा असा विश्वास होता की, एके दिवशी त्यांच्या पालकांनी त्यांना एका फकीराची काळजी घेण्यास सांगितले. नंतर, फकीराने त्याला “वेकुंशा” नावाच्या हिंदू गुरूकडे सोपवले. काही लोक त्यांना मोमीन जमातीतील मुस्लिम मानतात.

कौटुंबिक पार्श्वभूमी

ते कधीही त्यांच्या कुटुंबाबद्दल किंवा भूतकाळाबद्दल बोलले नाही आणि ते कोठून आले याबद्दल त्यांच्या अनुयायांच्या वेगवेगळ्या कल्पना आहेत. त्यामुळे त्यांच्या जन्माचा तपशील आणि कौटुंबिक पार्श्वभूमी हे रहस्यच राहिले आहे.

साई बाबांच्या जीवनाबद्दल अधिकृत स्त्रोत

त्यांच्याबद्दल जाणून घेण्यासाठी “साई सत्चरित्र” हा ग्रंथ सर्वात अधिकृत स्त्रोत मनाला जातो. या ग्रंथात त्यांचे जीवन, शिकवण आणि चमत्कार याबद्दल संपूर्ण तपशील आहे.

हा ग्रंथ हेमाडपंत (गोविंद रघुनाथ / अण्णासाहेब दाभोळकर) नावाच्या शिष्याने इसवी सन १९२२ मध्ये लिहिला होता. हेमाडपंत आणि इतर शिष्यांनी १९१० पासून केलेल्या वैयक्तिक निरीक्षणांवर हे पुस्तक आधारित आहे.

ठिकाणी जिथे त्यांनी त्यांचे बहुतेक जीवन व्यतीत केले

त्यांनी आपल्या आयुष्यातील बहुतांश काळ शिर्डी या गावात घालवला. अहमदनगर जिल्ह्यातील राहाता तालुक्यातील हे गाव आहे. त्यामुळे लोक त्यांना ‘शिर्डीचे साईबाबा’ म्हणून ओळखू लागले. शिर्डीत मिळणारा दैवी अनुभव आणि मन:शांती खरोखरच अतुलनीय आहे. कदाचित यामुळेच शिर्डी हे लाखो भाविकांचे श्रद्धास्थान बनले आहे.

मृत्यू

त्यांच्या उत्पत्ती आणि इतिहासाकडे दुर्लक्ष केले तर, जगभरातील लोक साईबाबांना संत आणि आध्यात्मिक गुरु मानतात. ते त्यांच्या चमत्कारांसाठी आणि आजारी आणि गरजूंना मदत करण्यासाठी प्रसिद्ध होते. १५ ऑक्टोबर १९१८ रोजी साईबाबांनी शिर्डी येथे समाधी घेतली. पण त्यांचा प्रभाव आजही लोकांना प्रेरणा देत आहे.

विशेष तथ्ये

खाली त्यांच्याबद्दल बहुतेक लोकांसाठी अज्ञात तथ्यांची यादी दिली आहे

साईबाबांची ओळख आजपर्यंत एक रहस्य

त्यांचे कुटुंब, ते कोठून आले, त्यांचा जन्म कोठे व केव्हा झाला, याबद्दल आजपर्यंत कोणालाही माहित नाही. आपली खरी ओळख शेवटपर्यंत गुप्त ठेवत त्यांनी एकात्मतेची शिकवणही दिली. आपल्या ओळखीपेक्षा आपले कार्य अधिक महत्त्वाचे आहे, ही शिकवण बहुतेक त्यांना द्यायची असावी. त्यामुळे कदाचित त्यांनी स्वतःची ओळख गुप्त ठेवली असेल.

एका फोटोग्राफरसोबत त्यांची गाठ पडली

एकदा कोणीतरी त्यांना फोटो मागितला, तेव्हा साईबाबांनी फोटोग्राफेरला रंजक अनुभव दिला. सुरुवातीला त्यांनी फोटो काढण्यास साफ नकार दिला, पण फोटोग्राफरच्या विनंतीमुळे शेवटी त्यांनी त्यासाठी संमती दिली. पण त्यावेळी त्यांनी फक्त त्यांच्या पायाचा फोटो काढण्यासाठी होकार दिला.

मात्र, फोटोग्राफरने त्याकडे दुर्लक्ष करत त्याचे संपूर्ण छायाचित्र काढले. पण, नंतर लक्षात आले की, प्रत्यक्ष फोटोत संपूर्ण फोटो काढल्यानंतरही त्याचे फक्त पाय दिसत होते.

हा प्रसंग साईबाबांचे चरित्र आणखीनच रहस्यमय बनवतो. हे आपल्याला आश्चर्यचकित करते की त्यांना स्वतःचा फोटो काढून देण्यात का रस नव्हता आणि त्याचा खरोखर अर्थ काय असेल.

साईबाबांच्या व्यक्तिमत्त्वात लपलेले स्तर, त्यांना रहस्यमय बनवतात आणि आपल्याला त्यांच्याबद्दल अधिक जाणून घेण्यास बाध्य करतात.

साई बाबा एक चमत्कारिक व्यक्तिमत्व

चमत्कार करण्याच्या त्यांच्या क्षमतेमुळे ते प्रसिद्ध झाले. त्यांनी असाध्य आजार बरे केले, दुःखी लोकांना त्यांनी दिलासा आणि आशा दिली.

त्यांनी चमत्कारांचा उपयोग केवळ उपचारांसाठी केला नाही. पाण्याने दिवे पेटवण्यासारख्या इतरही आश्चर्यकारक गोष्टी साईंनी केल्या. तसेच पिठाच्या साहाय्याने रेखाटलेल्या रेषांनी शिर्डीला विलग करून महामारी थांबवण्याचा त्यांचा आणखी एक चमत्कार केले होता.

चमत्कारांनी त्यांनी त्यांची आध्यात्मिक शक्ती दर्शविली आणि त्यांच्या अनुयायांना अधिक विश्वास दिला.

साईंची शिकवण इतर देशांतही पसरली

त्यांनी प्रेम आणि सहिष्णुतेचा संदेश दिला. त्यामुळे जगभरातील लोकांनी त्यांना गुरु म्हणून स्वीकारले.

जगभरात साईबाबांची दोन हजारांहून अधिक मंदिरे आहेत. या मंदिरांत लोक या महान संताची पूजा करतात.

यातून आपल्याला साईबाबांच्या शिकवणींचा आणि त्यांच्या व्यक्तिमत्वाचा लोकांवर किती खोलवर प्रभाव पडतो हे समजते. या अध्यात्मिक स्थानाची शक्ती अनुभवण्यासाठी दरवर्षी लाखो लोक शिर्डीला भेट देतात.

ते कोणा एका धर्माचे नव्हते

त्यांच्या तत्त्वांवर त्यांची ठाम भूमिका होती, यामुळे ते अद्वितीय होते. साईबाबा कोणत्याही धर्माचा विचार न करता सर्वांना आदराने वागवायचे. कोणत्याही विशिष्ट धर्माबाबत त्यांचा कोणताही पक्षपात नव्हता.

साईबाबा मशिदी आणि मंदिरात जात आणि त्यांच्या विधी आणि प्रार्थनांमध्ये भाग घेत.

त्यांच्या कृतीतून वेगवेगळ्या धर्मांबद्दलचा आदर दिसून येतो. धार्मिक समरसतेचे त्याचे मूर्त स्वरूप लोकांना एकत्र आणते.

प्रेम, अध्यात्म आणि श्रद्धा सर्वांपर्यंत पोहोचवणे हा त्यांचा मुख्य उद्देश

साईबाबांचे पाच वर्षे शिर्डी येथे वास्तव्य होते असे मानतात. कडुलिंबाच्या सावलीत त्यांनी आपले दिवस ध्यानात घालवले. त्यांच्या शिकवणी आणि उपस्थितीमुळे अनेकांना आध्यात्मिक जागृती झाली.

साईबाबांनी त्यांच्यासमोर प्रेमाचा प्रसार करणे, अध्यात्माला प्रेरणा देणे आणि अतूट विश्वासावर जोर देणे ही उद्दिष्टे ठेवली.

साईबाबांनी समर्पणाने जबाबदाऱ्या पार पाडण्याचे महत्त्व सातत्याने सांगितले. त्याने आपल्या अनुयायांना भौतिक संपत्तीपासून अलिप्त राहण्यास देखील प्रोत्साहन दिले. साईंनी जीवनाच्या सर्व पैलूंवर नियंत्रण ठेवणाऱ्या ईश्वराच्या सर्वोच्च शक्तीवर विश्वास ठेवण्यावर भर दिला.

त्यांच्या अनुयायांमध्ये साईंनी निर्भयता निर्माण केली

त्यांनी आपल्या शिकवणीतून आपल्या भक्तांमध्ये निर्भयतेची खोल भावना निर्माण केली. अढळ श्रद्धेने घाबरण्यासारखे काहीही नाही, अशी ग्वाही त्यांनी दिली.

जीवनाच्या सर्व भागांवर राज्य करणाऱ्या देवाच्या सामर्थ्यावर विश्वास ठेवल्याने खरी ताकद येते, असा त्याचा विश्वास होता. साईबाबांनी आपल्या अनुयायांना अडचणींचा सामना करताना धाडसी होण्यास सांगितले आणि त्यासाठी त्यांच्यावरील असणारा भक्तांचा विश्वास त्यांना मदत करेल, आणि त्यांना सुरक्षित ठेवेल.

जलद प्रश्न-उत्तर

“साई बाबा”चा खरा अर्थ काय आहे?

म्हाळसापती हे जातीने सोनार होते आणि भारतातील शिर्डीचे रहिवासी होते. ते हिंदू देवता खंडोबाचे निस्सीम अनुयायी होते आणि सुरुवातीला शिर्डीत राहणारे मुस्लिम पवित्र पुरुष साईबाबा यांच्याबद्दल ते संशयी होते. तथापि, म्हाळसापतींनी अखेरीस साई बाबा एक महान संत आहेत, यावर विश्वास ठेवला आणि त्यांच्या सर्वात जवळच्या भक्तांपैकी एक बनले.

म्हाळसापतींनी त्यांना प्रथम ‘साई’ या शब्दाने हाक मारली. ज्याचा अर्थ मराठी-उर्दू-फारसी भाषेत “यवनी संत” किंवा “फकीर” असा होतो.

शेवटी, “साई” चा अर्थ विवेचनासाठी खुला आहे.

पर्शियनमध्ये याचा अर्थ “पवित्र” असा होतो, हिंदीमध्ये याचा अर्थ “पिता” किंवा “संरक्षक” असा होतो, याउलट मराठीत याचा अर्थ “देवी” किंवा “दैवी माता” असा होतो.

त्यामुळे साईचा अर्थ विविध भाषांमध्ये वेगळ्या पद्धतीने लावला जाऊ शकतो.

शिर्डीच्या साईबाबांच्या नावा संदर्भात, “साई बाबा” हा शब्द फारसी शब्द “साई” आणि हिंदी शब्द “बाबा” याचा अर्थ “पवित्र पिता” यांचे संयोजन मानले जाते.

“साई बाबा” हे नाव सामान्यतः शिर्डीच्या साई बाबांशी संबंधित आहे. इसवी सन १८३८ ते १९१८ या काळात भारतात राहणारे हिंदू-मुस्लिम संत म्हणून लोक त्यांना ओळखत होते. जातिवाद बाजूला ठेवून, हिंदू आणि मुस्लिम अशा सर्वांसाठीच ते आदरणीय होते.

शेवटी, त्यांना पवित्रता, संरक्षण किंवा देवत्वाचे प्रतीक म्हणून पाहिले जाऊ शकते. तसेच त्यांना सर्व धर्म आणि संस्कृतींच्या परस्परसंबंधाचे स्मरण म्हणून देखील पाहिले जाऊ शकते.

साईबाबा कोण होते?

मुख्यतः त्यांच्या शिकवणी आणि पद्धतींमुळे त्यांना मुस्लिम लोक सुफी संत मानतात.

हिंदू लोकांनी त्याला देवाचे रूप किंवा त्यांच्या मुक्तीसाठी आलेला दैवी अवतार म्हणून पाहिले.

त्यांना मुख्यतः “शिर्डी के साई बाबा” असे संबोधले जाते, कारण ते भारतातील शिर्डी नावाच्या ठिकाणी त्यांनी बहुतांश वेळ घालवला.

साईबाबांनी एकतेची आणि सामूहिक वाढीची भावना निर्माण केली. त्यांनी आंतरिक शांती आणि आत्मज्ञानासाठी ध्यान आणि आध्यात्मिक विकासावर भर दिला.

त्यांचा दयाळू स्वभाव आणि निःस्वार्थ सेवेने त्यांनी असंख्य लोकांच्या हृदयाला स्पर्श केला. त्यांनी एकतेवर विश्वास ठेवला आणि त्यांच्या अनुयायांना तसेच लोकांना एकमेकांना पाठिंबा देण्यासाठी प्रोत्साहित केले.

साईबाबांचा स्वभाव कसा होता?

ज्यांना त्याच्या मदतीची गरज होती त्यांना तो दयाळू आणि मदत करणारा होता. त्याच्या दैवी कृपेने लोकांचे आजार बरे होत असत. म्हणून, त्याच्या चमत्कारांच्या सामर्थ्यामुळे हे घडले असा लोकांचा विश्वास होता.

त्यांचा दयाळू स्वभाव आणि निःस्वार्थ सेवेने असंख्य लोकांच्या हृदयाला स्पर्श केला. साईबाबांनी नेहमीच एकतेवर विश्वास ठेवला आणि त्यांच्या अनुयायांना एकमेकांना पाठिंबा देण्यासाठी प्रोत्साहित केले.

त्यांनी एकत्र येण्याची आणि सामूहिक वाढीची भावना निर्माण केली. साईबाबांनी आंतरिक शांती आणि आत्मज्ञानासाठी ध्यान आणि आध्यात्मिक विकासावर भर दिला.

साई बाबांच्या शिकवण काय आहेत?

“सबका मालिक एक” म्हणजेच “सर्वांसाठी ईश्वर एक आहे” त्यामुळे सर्वांनी एकोप्याने राहून एकमेकांची मदत केली पाहिजे, कारण एकतेमध्येच ताकत असते. अशा सात्विक विचारांमुळे त्यांनी सर्व धर्माच्या लोकांना त्यांच्या माध्यमातून एकत्र आणले. हिंदू, मुस्लिम, शीख, पारशी असोत किंवा ख्रिश्चन अशा सर्व धर्मीय लोकांनी त्यांना पुज्यनीय मानले.

साई बाबांनी भौतिक गोष्टींचे प्रेम ज्ञानप्राप्तीमध्ये कसे अडथळा आणते याचे वर्णन केले. मानवी जीवनाचे उद्दिष्ट ज्ञानप्राप्ती हे आहे असेही ते म्हणाले.

आत्मज्ञानाबरोबरच त्यांनी प्रेम, करुणा, क्षमा, दान, समाधान, आंतरिक शांती, इतरांची मदत आणि सेवा करणे तसेच देव आणि गुरु यांचा आदर करण्याबद्दल शिक्षा दिली.

खऱ्या सद्गुरूंवरील (गुरू) शिष्याच्या भक्तीचे महत्त्वही त्यांनी सांगितले. त्यांनी सर्व अनुयायांना “श्रद्धा” आणि “सबुरी” म्हणजे श्रद्धा आणि संयम या गोष्टींचे महत्त्व शिकवले.

जात आणि धर्मावर आधारित भेदभावाला त्यांनी कडाडून विरोध केला. त्यांच्या मते, माणूस हिंदू असो वा मुस्लिम, त्याला मानवतेने वागवले पाहिजे. कारण विभक्ती मधे ताकद नसते, तर एकतेची शक्ती क्रांतिकारी असते.

धर्माच्या भेदभावावर काम करण्यासाठी ते मशिदीत राहिले. त्यांनी मशिदीला “द्वारकामाई मशीद” असे संबोधले. त्यांनी दोन्ही धर्मांचे धार्मिक विधी, परंपरा, शब्द आणि आकृत्या यांचा अभ्यास करून दोन्ही धर्म आणि त्यातील साम्य स्पष्ट केले.

साईबाबांनी सर्व धर्माच्या लोकांना एकत्र आणण्याचे काम केले. त्यामुळे प्रत्येक धर्माच्या लोकांना ते खूप जवळचे वाटतात.

मी श्री साईबाबा संस्थान ट्रस्ट, शिर्डीला दान कसे देऊ शकतो?

साईबाबा ट्रस्ट त्यांच्या ऑनलाइन पोर्टलद्वारे देणग्या स्वीकारतात. श्री साईबाबा संस्थान ट्रस्ट, शिर्डी येथे नियुक्त केलेल्या देणगी काउंटर किंवा अधिकृत माहिती केंद्रांवर ऑफलाइन देखील देणगी स्वीकारली जाते.

उद्धरण

चित्र स्रोत

१. वैशिष्ट्यीकृत चित्र: साई बाबांचा इतिहास – भारतीय आध्यात्मिक गुरु, श्रेय: SoumyaPrakash09​

२. साईबाबा चित्र, श्रेय: Sunilshegaonkar​

३. शिर्डी साईबाबांचा इतिहास (१९१५ मध्ये काढलेला काळा आणि पांढरा फोटो), श्रेय: Wikimedia

४. श्री साईबाबांचा मूळ फोटो ज्याचा श्री साई लीला मासिक १९२३ मध्ये उल्लेख आहे, श्रेय: V.S. Photographer

५. श्री साईबाबा कुत्र्याला अन्न खायला घालतात, श्रेय: Wikimedia