Samrat Prithviraj Chauhan History in Marathi

परिचय

पृथ्वीराज चौहान हे बाराव्या शतकातील चहमान (चौहान) घराण्यातील सर्वात पराक्रमी राजा होते. भारत देशामधील उत्तर-पश्चिम क्षेत्रात चौहान घराण्याचे अधिपत्य होते. ऐतिहासिक लोककथांमध्ये पृथ्वीराज चौहान हे “राय पिथौरा” नावाने प्रसिद्ध आहेत. पृथ्वीराज चौहान यांनी सध्याच्या राजस्थान, पंजाब, मध्य प्रदेश, उत्तरप्रदेशचा काही भाग,हरियाणा तसेच दिल्ली या विस्तीर्ण प्रदेशावर राज्य केले.

त्यांच्या कारकिर्दीनंतर भारतात इस्लामी शासनाला सुरुवात झाली. त्यामुळे पृथ्वीराज चौहानांना शेवटचे महान हिंदू सम्राट मानले जाते. पृथ्वीराज चौहानांनी अनेक युद्ध लढले, परंतु त्यांची मुहम्मद घोरी या परकीय शासकाबरोबरच्या लढाया जास्त लोकप्रिय आहेत.

कारण, तराईच्या युद्धात झालेल्या या युद्धांचा आगामी भारतीय भविष्यावर खोलवर परिणाम झाला.

आम्ही हल्लेखोर नाहीत, परंतु कोणीही परकीय आमच्या मातृभूमीवर वाईट नजर टाकून हक्क बजावण्याचा प्रयत्न करेल, त्यांना राजपुती संहाराला सामोरे जावे लागेल.

– पृथ्वीराज चौहान

बहुधा बचावाची भूमिका आणि करुणामय स्वभावासाठी ते ओळखले जात. याच त्यांच्या दिलदार स्वभाव आणि राजपुती तत्त्वांमुळे दोन वेळेस शरण आलेल्या मुहम्मद घोरीला जीवदान मिळाले.

यामुळे दोन मोठ्या पराभवाने तुटलेला मुहम्मद घोरी तिसऱ्यांदा पुन्हा युद्धाची तयारी करून येतो. यावेळेस युद्धाच्या कोणत्याही नियमाचे पालन न करता फक्त विजय मिळवण्याच्या दृष्टीने आलेला हा कावेबाज घोरी युद्ध जिंकण्यात सफल होतो.

चला तर त्यांच्या जीवनातील एकंदर आढावा घेऊया आणि जाणून घेण्याचा प्रयत्न करूया कि मुहम्मद घोरीला दुसऱ्यांदा जीवनदान देण्यामुळे हिंदुस्तानच्या भविष्यावर काय परिणाम झाले.

थोडक्यात माहिती

घटक	माहिती
पूर्ण नाव	पृथ्वीराज सोमेश्वर चौहान
ओळख	अजमेर आणि दिल्लीच्या सिंहासनावर राज्य करणारा शेवटचा हिंदू सम्राट
जन्म	इ.स. ११६६ साली गुजरातमध्ये
इतर नावे	पृथ्वीराज तिसरा
पालक	माता: सोमेश्वर, पिता: कर्पुरादेवी
कामाचे पदनाम	सम्राट
पत्नी	संयोगिता
धर्म आणि जात	धर्म: हिंदू धर्म, जात: राजपूत
कार्यकाळ	इ.स. ११७८-११९२
पूर्वाधिकारी	सोमेश्वर
उत्तराधिकारी	गोविंदराजा चौथा
मृत्यू	अजमेर येथे ११९२ (पृथ्वीराज रावसो यांच्या मते त्यांनी ११९२ मध्ये घोर, अफगाणिस्तान येथे केले)

पार्श्वभूमी इतिहास

मुहम्मद गझनीद्वारे भारतीय धार्मिक स्थळांची लूट

पृथ्वीराज चौहानने काही काळासाठी राजधानी अजमेरूमधून (अजमेर), तर त्यानंतर दिल्ली येथून राज्यकारभार पहिला. “भारत” ज्याला इतिहासात “सोने की चिडिया” या नावाने संबोधले जात होते. इसवी सणाच्या अकराव्या शतकाच्या सुरवातीला त्यांनी अनेक मुस्लिम आक्रमणांना तोंड दिले.

त्यात, मुहम्मद गझनीने अनेक स्वाऱ्या केल्या आणि प्रचंड प्रमाणात सोमनाथ, मथुरा, वृंदावन येथील मंदिरे, आणि धार्मिक स्थळे लुटली. गझनीचा सुलतान मुहम्मद याचा या स्वाऱ्यांमागे राज्य करणे हा उद्देश नव्हता. त्यामुळे, ही सर्व लुटलेली संपत्ती घेऊन तो परत जायचा आणि पुन्हा स्वारी करायचा.

परंतु, गजनीच्या स्वाऱ्यांनंतर मात्र मुहम्मद घोरीने बाराव्या शतकात भारतावर पुन्हा आक्रमण केले. गजनीप्रमाणे मुहम्मद घोरीनेही मोठ्या प्रमाणावर संपन्न मंदिरे लुटली. मुहम्मद घोरीला मात्र सत्ता प्रिय होती, त्याला दिल्लीचे तख्त मिळवायचे होते.

महत्वाकांक्षी मुहंमद घोरी

मुहम्मद घोरीने दिल्ली काबीज करण्याच्या महत्त्वाकांक्षेने भारतावर आक्रमण केले. त्यावेळी, दिल्लीच्या सिंव्हासनावर पृथ्वीराज चौहान विराजमान होते.

पराक्रमी पृथ्वीराज चौहान

पृथ्वीराज चौहान हे खूप धाडसी आणि पराक्रमी होते. त्यांनी मुहम्मद घोरीला २ वेळा युद्धामध्ये हरवून दिल्लीची आणि भारतभूमीची परकीय आक्रमणांपासून रक्षा केली. पृथ्वीराज चौहान यांनी चंदेल राजा परामरदी, गुजरातचा राजा भीमदेव अशा अनेक हिंदू राजांचा पराभव केला होता.

मुहम्मद घोरीचे स्वप्न

त्याकाळी जगात दुसरा भारतासारखा समृद्ध आणि उपजाऊ देश कदाचितच असेल. त्यामळे, घोर येथील घुरीद घराण्यातील मुह्हम्मद घुरी याचे भारतावर राज्य करण्याचे स्वप्न होते. त्याची ही मनषा पूर्ण करण्यासाठी इतक्या वेळेस पराभूत होऊनदेखील, त्याला पुन्हा आक्रमण करण्याची इच्छा होत असे.

जन्म आणि प्रारंभिक जीवन

भारतीय इतिहासातील प्रसिद्ध राजा पृथ्वीराज चौहान यांचा जन्म इ. स. ११६८ मध्ये झाला. त्यांचे जन्मस्थान सध्याच्या राजस्थानमधील अजमेर हे होते. ते चौहान घराण्यातील होते, जे त्यांच्या शौर्य आणि पराक्रमासाठी ओळखले जातात.

सुरुवातीच्या काळात पृथ्वीराज यांना त्यांचे वडील सोमेश्वर चौहान यांच्याकडून मार्शल आर्ट आणि युद्धकलेचे प्रशिक्षण देण्यात आले. या कौशल्यांमध्ये त्यांनी प्रावीण्य मिळवले आणि लहानपणापासूनच उत्तम बुद्धिमत्तेचे दर्शन घडवले. पृथ्वीराजच्या प्रशिक्षणात घोडेस्वारी, धनुर्विद्या आणि तलवारबाजी यांचा समावेश होता, ज्यामुळे तो एक आत्मविश्वासू पराक्रमी योद्धा बनला.

जसजसे ते मोठे होत गेले तसतसे एक कुशल योद्धा म्हणून त्यांची ख्याती सर्वदूर पसरली. वयाच्या २० व्या वर्षी त्यांना अजमेरचा राजा म्हणून राज्याभिषेक करण्यात आला. पृथ्वीराजच्या राजवटीत त्यांची असाधारण लष्करी रणनीती आणि त्यांचे साम्राज्यविस्ताराचे प्रयत्न दिसून आले.

त्यांचे निर्मळ मन, निर्धार आणि शौर्य हे गुण त्यांच्या सुरुवातीच्या आयुष्याची व्याख्या करणारे होते. पृथ्वीराज चौहान यांचा जन्म आणि सुरुवातीचे आयुष्य शौर्य, प्रणय, आणि राजेशाहीच्या लोकप्रिय कथांनी भरलेले आहे.

आजही, त्यांचा वारसा अनेक पिढ्यांना प्रेरणा देत आहे, कारण त्यांना भारतीय इतिहासातील एक महान राजा म्हणून त्यांचे स्मरण करतात. पृथ्वीराज चौहान यांचा इतिहास आपल्याला धैर्य, प्रेम आणि जीवनात उत्कृष्टतेचा पाठपुरावा करण्याचे महत्त्व शिकवतो.

पृथ्वीराज चौहान आणि संयोगिता (संयुक्ता) यांची प्रेम कथा

पृथ्वीराजच्या सुरुवातीच्या आयुष्यातील सर्वात प्रसिद्ध घटना म्हणजे कन्नौजच्या सुंदर राजकुमारी संयोगिताशी त्यांची भेट. भलेही ते नातेसंबंधी होते आणि त्यांची भेट पहिली नव्हती परंतु युवावस्तेत त्यांची ही पहिलीच भेट होती. पृथ्वीराज रासोनुसार ते दोघेही यानंतर एकमेकांच्या प्रेमात पडले. परंतु संयोगिताचे वडील राजा जयचंद यांनी त्यांच्या प्रेमाला विरोध केला.

जयचंदच्या इच्छेविरुद्ध संयोगिताला तिच्या राजवाड्यापातून त्यांनी पळवून नेले आणि दिल्लीला आणून तिच्याशी विवाह केला. त्यामुळे जयचंद यांच्या मनात पृथ्वीराजचा प्रचंड राग होता.

पृथ्वीराज आणि जयचंद चुलत भाऊ होते आणि संयोगिता ही जयचंद राठोड यांची कन्या होती.

संयोगिता आणि पृथ्वीराज चौहान यांच्या प्रेमकथेचा उल्लेख “पृथ्वीराज विजय” या पुस्तकातही आहे.

याव्यतिरिक्त एक गोष्ट स्पष्ट आहे, ती म्हणजे पृथ्वीराज आणि जयचंदज यांच्यात राजकीय वाद सुरू होता. पण हे विचित्र आहे कि पृथ्वीराज चौहानांच्या समकालीन ग्रंथ पृथ्वीराज विजय मात्र या गोष्टीचे समर्थन करत नाहीत.

पृथ्वीराज रासो यांचा सर्वात जुना ग्रंथ सोळाव्या शतकातील आहे. त्यामुळे काही इतिहासकार हे पुस्तक ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वाचे मानत नाहीत. तरीही, काही लोक याला ऐतिहासिक स्त्रोत मानतात.

परिवार

पृथ्वीराज चौहान यांचे घराणे त्यांच्या शौर्य आणि न्यायप्रिय शासनासाठी प्रसिद्ध होते. अजमेरचे शासक असलेले त्यांचे वडील सोमेश्वर चौहान यांनी राज्याचा भक्कम पाया घातला. तरुण पृथ्वीराजच्या व्यक्तिरेखेला आकार देण्यात त्याची आई कर्पूरी देवी यांचा मोलाचा वाटा होता.

पृथ्वीराजांचे आजोबा अनंगपाल हेदेखील एक प्रमुख शासक होते. त्यांच्या कुटुंबाच्या प्रतिष्ठेत त्यांनी मोलाचे योगदान दिले. त्यांच्या घराण्याला त्यांच्या प्रजेने आणि शेजारच्या राज्यांनी चांगली मान्यता दिली होती.

पृथ्वीराजच्या कारकिर्दीची त्यांची ओळख विविध प्रकारे परिभाषित केली. चौहान कुटुंबाला त्यांचा वारसा लाभला ज्यामुळे घराणे अधिक लोकप्रिय बनले. त्यांच्या कारकिर्दीनंतरही त्यांच्या शर्थीच्या झुंजेने सर्वांनी त्यांचा आदर आणि सन्मान केला.

ज्यामुळे त्यांच्या हयातीपश्च्यातही त्यांचा इतिहास भारतीयांच्या ओठांवर आहे. त्यांच्या कुटुंबाचा प्रभाव त्यांच्या शाश्वत प्रभावाचा पुरावा म्हणून इतिहासात प्रतिबिंबित होतो.

कारकीर्द

तराईनची पहिली लढाई

इ.स. ११९१ मध्ये झालेल्या ताराईनच्या पहिल्या लढाईत चौहान घराण्याचा शासक पृथ्वीराज चौहान यांच्या सैन्याचा घोरच्या मुहम्मदच्या नेतृत्वाखालील तुर्की आक्रमकांशी सामना झाला. उत्तर भारतात झालेल्या या लढाईत मुहम्मद घोरीचे घुरीड साम्राज्य आणि पृथ्वीराज चौहान यांचे चौहान घराणे यावेळी एकमेकांसमोर होते.

भारतीय इतिहासात ही लढाई महत्त्वाची होती. कारण, मूळ भारतीय राज्यकर्ते आणि परदेशी मुस्लीम सैन्य यांच्यातील हा पहिला मोठा संघर्ष होता.

लढाईदरम्यान पृथ्वीराज चौहान यांनी विलक्षण धाडस आणि सामरिक कौशल्य दाखवले ज्यामुळे त्यांचा विजय झाला. ही एक महत्त्वपूर्ण लढाई होती जी भारतीय इतिहासात आणि भारताचे भविष्य निर्धारित करण्यात एक निर्णायक टप्पा ठरला.

तराईनची दुसरी लढाई

तराईनच्या दुसऱ्या लढाईत पृथ्वीराज चौहानच्या बाजूने ३ लाख सैन्य होते. याउलट घोरीकडे १ लाखांची फौज होती.

तराईनच्या दुसऱ्या युद्धात पृथ्वीराजला पराभूत करणे सोपे नाही, हे मुहम्मद घोरीला ठाऊक होते. त्यामुळे थेट पृथ्वीराजच्या सैन्याला पराभूत करणे आव्हानात्मक असल्याने छळ करून जिंकण्याचा निर्धार त्यांनी केला होता. त्यांनी केलेल्या आकस्मित हल्ल्याने बेसावध राजपूत सेनेची मोठ्या प्रमाणावर जीवितहानी झाली. या तराईनच्या लढाईत भयंकर रक्तपात झाला.

या निर्णायक लढाईच्या निकालामुळे घोरच्या मुहम्मद घोरीला या प्रदेशात आपले वर्चस्व प्रस्थापित करता आले. यानंतर भारतात पुढील मुस्लिम राजवटीचा मार्ग मोकळा झाला.

त्यामुळे भारतीय उपखंडातील राजकीय व सांस्कृतिक पटलावर तराईनच्या दुसऱ्या लढाईचा कायमस्वरूपी परिणाम झाला. ज्यामुळे या युद्धाला भारतीय इतिहासात निर्णायक टप्पा मानतात.

घुरीड घोडदळाकडून जोरदार हल्ला चढवून लढाईला सुरुवात झाली, पण चौहान सैन्याने आपली बाजू रोखून धरली. उत्कृष्ट तिरंदाजी कौशल्यासाठी प्रसिद्ध असलेल्या पृथ्वीराजच्या सैन्याने मोठ्या शौर्याने प्रतिहल्ला करत नेतृत्व केले. अस्ताव्यस्त झालेल्या घोरीच्या सैन्याला राजपुती बाणांनी चांगलाच धडा शिकवला ज्यामुळे घुरिड सैन्याचे मोठे नुकसान झाले.

मात्र, मोहम्मद घोरीने एक युक्ती केली. पृथ्वीराज चौहान यांना विजयाचे खोटे आमिष दाखवून त्यांनी आपल्या सैनिकांना माघार घेण्याचे आदेश दिले. पृथ्वीराज व त्यांच्या सैनिकांनी माघार घेणाऱ्या घुरींचा पाठलाग केला असता ते सापळ्यात अडकले. घोरीने आपल्या सैनिकांना वेळ साधून मागे वळून जोरदार प्रतिहल्ला चढवला.

काहींच्या मते घोरीच्या सैन्याने माघार घेतल्यानंतर राजपुती सैन्याने पाठलाग केला नव्हता. तर घोरीच्या सैन्याने माघार घेतल्यानंतर काही मद्यधुंद तर काही झोपलेल्या बेसावध सैनिकांना अचानक हल्ला करून निर्घृण हत्या केली.

पृथ्वीराजच्या शौर्यपूर्ण प्रयत्नांनंतरही राजपूत सैन्याचे घुरीड सैन्याकडून एकप्रकारे कत्तल झाली. युद्धानंतर पृथ्वीराज चौहान यांना कैद करून कित्येक दिवस शारीरिक यातना झेलाव्या लागल्या.

यामुळे उत्तर भारतातील चौहान घराण्याची राजवट संपुष्टात आली. घुरीड साम्राज्याने भारतात आपले वर्चस्व प्रस्थापित केले आणि भविष्यातील मुस्लीम राजवटीचा पाया घातला.

तराईनची दुसरी लढाई आपल्याला युद्धातील रणनीती आणि सतर्कतेचे महत्त्व शिकवते.

म्हणीप्रमाणे,

“कोंबड्या अंड्यातून बाहेर पडण्याआधी त्यांची गणना करू नका.”

म्हणण्याचा दृष्टिकोन असा कि, जीवन हे अप्रत्याशित असून सुरक्षेसाठी योग्य धोरण आणि दक्षता बाळगणे गरजेचे असते.

पृथ्वीराज चौहान यांचा अतिआत्मविश्वास आणि परिस्थितीचे योग्य आकलन करण्यात आलेले अपयश यामुळे त्यांना उतरती कळा लागली. महान योद्ध्यांनीही प्रतिकूल परिस्थितीला सामोरे जाताना सावध राहिले पाहिजे, याची आठवण करून देते.

तराईनच्या दुसऱ्या लढाईची लोकप्रिय लोककथा

जयचंद राठोड आणि मुहम्मद घोरी यांची युती

मुहम्मद घोरी याच्याशी जयचंद यांची युती सिद्ध करणारा कोणताही स्पष्ट पुरावा अस्तित्वात नाही. पण पृथ्वीराज रासो या पुस्तकात त्यांच्या युतीचे स्पष्ट चित्रण आहे.

पृथ्वीराज रासो च्या मते तराईनच्या दुसऱ्या लढाईत मुहम्मद घोरीला कन्नौजच्या जयचंदने साथ दिली होती. कारण, पृथ्वीराजने जयचंद यांच्या इच्छेविरुद्ध आपली मुलगी संयोगिताला पळवून तिच्याशी लग्न केले होते.

त्यामुळे जयचंदला पृथ्वीराजवर प्रचंड राग होता. या अपमानाचा बदला घेण्यासाठी जयचंद परकीय आक्रमक मुहम्मद घोरीशी हातमिळवणी करतो. मुहम्मद घोरीने पृथ्वीराजच्या योजनेची माहिती मिळवण्यासाठी जयचंदचा वापर केला असे मानतात.

पृथ्वीराज चौहान यांना पराभूत करण्यासाठी मुहम्मद घोरीची योजना

मुहम्मद घोरी युद्ध सुरू होण्यापूर्वी युद्ध थांबवण्याचा आदेश देतो. राजपूत सूर्यवंशी रात्री शस्त्र उचलत नसल्याची माहिती जयचंद यांनी घोरी यांना आधीच दिली होती.

युद्ध होण्यापूर्वीच शत्रू मागे हटल्याने पृथ्वीराजचे सैन्य आनंदी होते. त्यानंतर पृथ्वीराज चौहान यांची सेना शांत झाली.

काही ऑनलाईन स्रोतांप्रमाणे यादरम्यान आणखी एक गोड बातमी म्हणजे अजमेरची राणी संयोगिता गरोदर असल्याची घोषणा झाली. परंतु ही बाब कितपत खरी आहे याबाबत शंका आहे.

राजपूत सेनेचा निष्काळजीपणा

त्यामुळे सर्वच सैन्यात उत्साहाचे वातावरण होते. काही ब्लॉगमध्ये सेनेने उत्साहात दारू पित असल्याचा उल्लेख केला होता.

परंतु, मुहम्मद घोरीने रात्रीचा आणि निष्काळजी राजपूत सैन्याचा गैरफायदा घेतला होता हे नक्की. तंबूत झोपेत असताना त्यांनी हजारो राजपूत सैनिकांची कत्तल केली.

अशा रीतीने मुहम्मद अधर्मी कृत्य करून घोरीची लढाई जिंकतो. शत्रूच्या प्रत्येक हालचालीवर गुप्तचर यंत्रणांनी आवश्यकतेनुसार लक्ष ठेवले नाही असे एकंदर निष्पन्न होते.

पराभूत सम्राटाला अफगाणिस्तानात नेले

त्यानंतर कैद केलेल्या पृथ्वीराज चौहान यांना अफगाणिस्तानात नेण्यात आले. बंदीनंतर पृथ्वीराज चौहान यांचे डोळे गरम लोखंडी सळयांनी फोडून त्यांना आंधळे करण्यात आले.

काही अनपेक्षित आणि निरर्थक सिद्धांत

तुर्कांनी अत्यंत प्रगत व विकसित तोफखाना व धनुर्विद्या विकसित केली होती, असे काही ब्लॉग्जमध्ये वर्णित आहे.

हे खरे असेल तर ताराईनच्या पहिल्या युद्धात तुर्कांची उग्रता कुठे गेली? हा देखील प्रश्न पडतो. त्यामुळे भारतीय इतिहास बदलून घोरीची फाजील प्रशंसा आणि पृथ्वीराज चौहानसारख्या महान शासकाला बदनाम करण्यासाठीचा हा आणखी एक प्रयत्न वाटतो.

सूड योजना

दरबारी कवी चंद बरदाई आणि पृथ्वीराज चौहान यांची भेट

त्यानंतर काही महिन्यांनी पृथ्वीराज चौहान यांना भेटण्यासाठी कवी चंद बरदाई अफगाणिस्तानला गेले. चंद बरदाईला घोरीसमोर पृथ्वीराजला भेटायचे आहे अशी विनंती करतो. त्यानंतर मुहम्मद घोरी युद्धविजयाच्या आनंदात त्याला भेटण्याची परवानगी देतो.

बदला घेण्यासाठी चंद बरदाईची योजना

चंद बरदाईने आपल्या सम्राटची दुर्दशा पाहिली आणि बदला घेण्याची योजना आखली. तो पृथ्वीराजला सर्व योजनेबाबत सांगतो. त्या नियोजित योजनेनुसार ते घोरीच्या समोर पृथ्वीराज चौहान यांच्या धनुर्विद्येचे कौतुक करतात.

चंद बरदाई म्हणाले की, पृथ्वीराज चौहान हे लक्ष्य न पाहता लक्ष्यित बाण चालवण्यात माहिर आहेत. त्याने पृथ्वीराज चौहान यांच्या तिरंदाजी कौशल्याचे खूप कौतुक ऐकले. ज्यामुळे मुहम्मद घोरीदेखील त्यांची ही कला पाहण्यास इच्छुक होतो.

एक कविता बनली योजनेचा भाग

चंद बरदाई हे सामान्य वाक्यांचे काव्यकृतीत रूपांतर करण्याची विलक्षण क्षमता असलेले कवी होते.

पृथ्वीराज चौहान हे देखील प्रतिभावंत कवीही होते. दिल्ली दरबारात असताना त्यांना चंद बरदाई यांच्या कवितांचे चटकन आणि सखोल आकलन होत. अनेकदा सम्राटही चंद बरदाईना कवितेच्या रूपातच उत्तर देत असत.

मुहम्मद घोरीने बदलले सिंहासन

मुहम्मद घोरी याने सैनिकांना दिलेल्या आदेशानुसार, पृथ्वीराज यांना दरबारात आणून त्यांच्या साखळी आणि बेड्या खोलण्यात आल्या. कवीच्या म्हणण्यानुसार त्यांनी पृथ्वीराजच्या हातात धनुष्य आणि बाण दिला.

पृथ्वीराज चौहानला पहिल्यांदा अफगाणिस्तानमधील दरबारात आणण्यात आले तेव्हा त्यांना घोरीच्या स्थानाबद्दल माहिती असेल, असे घोरीला वाटते. त्यामुळे धूर्त घोरी कोणताही अनपेक्षित अपघात टाळण्यासाठी नियमित सिंहासनापेक्षा काहीश्या उंच सिंहासनावर बसला होता. त्यामुळे युद्धात पाहिलेल्या पृथ्वीराज चौहान यांच्या क्षमतांशी घोरी चांगलाच परिचित होता.

मृत्यू

त्यावेळी चंद बरदाई हे पृथ्वीराज चौहान यांना काव्यरूपाने मुहम्मद घोरीच्या सिंहासनाची जागा सांगतात.

ती कविता अशी होती,

चार बाज, चौविस गज, अंगुल अष्ट प्रमाण, ता उपर सुल्तान है मत चुके चौहान।

– चंद बरदाई (कवी)

ही कविता ऐकल्यानंतर काही क्षणातच पृथ्वीराज चौहान यांनी घोरीच्या सिहासनाकडे बाण सोडला. तो बाण थेट सुलतान महंमद घोरीच्या कंठात शिरला आणि काही वेळातच त्याचा मृत्यू झाला. पृथ्वीराजद्वारे अचानक झालेल्या घोरीच्या वधाने दरबारात सर्वत्र गोंधळ उडाला.

दरबारात उपस्थित प्रतिष्टीत मंत्र्यांनी सैनिकांना पृथ्वीराज आणि चंद बरदाई यांना पकडण्यासाठी आरडाओरडा सुरू केली. सुरक्षारक्षक त्यांना कैद करण्यासाठी त्यांच्या जवळ येण्यापूर्वीच दोघांनीही एकमेकांना खंजीरने वार करून आत्महत्या केली.

अशा प्रकारे कवी चंद बरदाई यांच्या योजनेमुळे भारतीय नायक पृथ्वीराज चौहान यांना त्यांच्या शारीरिक यातनांतून मुक्ती मिळाली. दुसरे म्हणजे सुलतान मुहम्मद घोरीला युद्ध जिंकण्याचा आनंद घेता आला नाही.

मृत्यूनंतरही त्यांना सर्व भारतीयांनी त्यांना पराक्रमाचे प्रतीक म्हणून कायम स्मरणात ठेवले. महाराणा प्रताप, मराठा राजे छत्रपती शिवाजी आणि इतर अनेक आख्यायिकांनी त्यांच्याकडून प्रेरणा घेतली.

मुहम्मद घोरीच्या आक्रमणाच्या चांगल्या आणि वाईट बाजू

पृथ्वीराज चौहानांद्वारे मुहम्मद घोरीला दोनदा माफ केले याचा हिंदुस्तानच्या भविष्यावर दोन प्रकारे परिणाम दिसले. त्यातील काही परिणाम सकारात्मक होते तर काही वाईट दुष्परिणाम होते.

दुष्परिणाम

सर्वात महत्त्वाचा नकारात्मक दुष्परिणाम म्हणजे घोरी याने केलेली भारतीय मालमत्तेची मोठ्या प्रमाणात लूट. भविष्यातील सार्वजनिक विकासावर याचा मोठा परिणाम झाला.

घोरीविरुद्धच्या तीन युद्धांत झालेले नुकसान मोठे असल्याने त्यातून सावरायला दोन्ही बाजूंना बराच वेळ लागला.

यानंतर जुलमी मुस्लीम शक्तींना भारतात पाय ठेवण्याची संधी मिळाली आणि सुलतानशाहीनंतर, मुघलांनाही भारतात आपले भवितव्य दिसले.

भारतात इस्लामी राजवटीनंतर अनेक शतके स्थानिक लोकांना वाईट परिस्थिती आणि जुलमी राजवटीला तोंड द्यावे लागले.

धर्मप्रसाराचा अजेंडा घेऊन बहुतांश परदेशी आक्रमक भारतात आले. त्यामुळे काही सम्राटांच्या कारकिर्दीत भारतीयांचे जबरदस्ती धर्मांतर झाले.

फायदे

मुस्लिम सत्तांमुळे हिंदुस्तानच्या जडणघडणीवर एक चांगला परिणामही पाहायला मिळाला. परकीय सत्ता भारतात स्थिर झाल्याने सांस्कृतिक देवाणघेवाण मोठ्या प्रमाणावर झाली.

मुस्लिम शासनकाळात बांधलेल्या हिंदुस्तानातील कित्येक वस्तूंवर संमिश्र भारतीय आणि इस्लामी प्रकारचे काम पाहायला मिळते.

मला अशा आहे कि या लेखाद्वारे ​पृथ्वीराज चौहान यांचा इतिहास आणि तराईनच्या लढाईचे परिणाम व्यापक पद्धतीने जाणून घ्यायला आपल्याला मदत झाली असेल. उल्लेखित स्रोतात आपल्याला स्पर्धा परीक्षेसाठी एमसीक्यू आणि इतर महत्वाचे तपशील थोडक्यात मिळतील.

प्रतिमांचे श्रेय

1. वैशिष्ट्यीकृत प्रतिमा: अंध झालेल्या पृथ्वीराजने मोहम्मद घोरी यांना बाण मारतानाचे चित्र
2. धनुष्यबाण हाती घेऊन पृथ्वीराज चौहान यांचे बसलेले चित्र, श्रेय: सिंथिया टॅलबोट, स्त्रोत: शेवटचा हिंदू सम्राट: पृथ्वीराज चौहान आणि भारतीय भूतकाळ (पब्लिक डोमेन)
3. पृथ्वीराज चौहान यांच्या कारकिर्दीत तयार झालेली नाणी, श्रेय: भारतातील प्राचीन नाणी १, स्त्रोत: विकिपीडिया
4. घोड्यावरून बाण मारतानाचा पृथ्वीराज चौहान यांचा पुतळा, श्रेय: अनुपएमजी, स्त्रोत: विकिपीडिया
5. पृथ्वीराज रासो यांचे पुस्तक मुखपृष्ठ, श्रेय: अजीत कुमार तिवारी, स्त्रोत: विकिपीडिया
6. पृथ्वीराज चौहान आपली प्रेयसी संयोगितासोबत पळून गेला, श्रेय : Vitantica.net​
7. धनुष्यबाणाने हत्तीवरील योद्ध्याला लक्ष बनवताना पृथ्वीराज चौहान
8. तराईनच्या दुसऱ्या लढाईत महंमद घोरीविरुद्ध राजपूतांची शेवटची भूमिका, श्रेय: Archive.org, स्त्रोत: हचिंसनची राष्ट्रांची कथा, स्त्रोत प्रकाशक: लंडन, हचिंसन (पब्लिक डोमेन)
9. पृथ्वीराज चौहान यांचा अश्वारूढ पुतळा, श्रेय: एलआरबुर्डक, स्त्रोत: विकिमीडिया

लेखकाबद्दल